„Cilj našeg pristupa je da se polje kulture dominantno vizuelnog opažanja usmeri prema otvorenijim interdisciplinarnim saznajno-kreativnim postupcima u kojima je audio-zapis istovremeno i dokument i izvor za kreiranje polja imaginacije i kritičke interpretacije“

Razgovarao: Đorđe Petrović

U Muzeju nauke i tehnike u Beogradu 22. maja otvorena je izložba „Svetlost i snaga industrijskog nasleđa“, koja kroz pet savremenih umetničkih radova istražuje višeslojni značaj i budući potencijal napuštene beogradske termoelektrane „Snaga i svetlost“. Izložba je deo međunarodnog projekta FASIH (Future Art Science Industrial Heritage), koji vodi Centar za promociju nauke, a ostaje otvorena za publiku do 29. juna.

Jedan od predstavljenih radova je multimedijalna instalacija Otisak „Snaga i svetlost“, koja ovu nekadašnju elektranu ne sagledava samo kao arhitektonski objekat, već kao živu, kompleksnu celinu – svojevrsni urbani ekosistem u kojem se prepliću prirodno i veštačko, tišina i industrijska buka, materijalni ostaci i zvučne senke prošlosti. Polazeći od zvuka kao primarnog izražajnog sredstva, instalacija nastoji da probudi pažnju posmatrača prema akustičnom identitetu zaboravljenih prostora, otkrivajući zagonetnu slojevitost jednog ruiniranog, ali i dalje veličanstvenog ambijenta.

Autorski tim koji stoji iza ove instalacije čine arhitekta i istraživač Davor Ereš, ambijentalni umetnik i zvučni skulptor Marko Paunović, likovni umetnik Ivan Šuletić i inženjer bioinformatike Mladen Lazarević. Povodom otvaranja izložbe, sa njima smo razgovarali o razlozima zbog kojih je zvuk postavljen u središte interpretacije prostora, o ulozi interdisciplinarnosti u njihovom radu, kao i o potencijalima koje zvuk, umetnost i tehnologija zajedno mogu ponuditi u savremenom promišljanju i očuvanju industrijskog nasleđa.

Kako ste došli na ideju da baš zvuk bude primarno sredstvo tumačenja i reinterpretacije prostora nekadašnje termoelektrane? Šta vam zvuk omogućava što slika ne može?

Ideja projekta je da se iskaže nezamenljivost (posebnost) zvuka kao zapisa koji ima kapacitet da vremenski istovremeno rezonuje slojevitost i specifične karakteristike prostora. Projekat posmatra prostorni kompleks termoelektrane „Snaga i svetlost“ ne samo kao arhitektonsku strukturu, već kao jednu složenu ekologiju prirodnih i izgrađenih svojstava prostora. Strategija projekta usmerena je na to da se zvuk aktivira kao specifični kapacitet ne-vizuelnog postupka koji treba da istakne posebnost „posmatrane“ lokacije. Interesovanje projekta usmereno je na senzibiliranje i podsticanje na „slušanje“ jedinstvenosti prirode urbanog pejzaža, koja je generisana posebnošću kompleksa zgrade termoelektrane „Snaga i svetlost“. U izložbenom projektu, zvuk daje vremensku prisutnost i prostornu dubinu koju prisutna slika integriše u jedno vizuelno polje puno materijalnih značenja.

Termoelektranu ne posmatrate samo kao zgradu, već kao deo šire, složene ekologije. Šta to znači i na koji način vam je ta perspektiva promenila pristup radu?

Beleženje zvuka mesta imalo je za nameru da iskaže memoriju kao interdisciplinarni potencijal koji afirmiše značaj očuvanja industrijskog nasleđa. Postupcima snimanja i digitalizacije zvučnih zapisa, ovim pristupom želimo da trajnije sačuvamo nestajuće konstalacije između zatečenih prostora objekta i prirode koja okružuje kompleks termoelektrane „Snaga i svetlost“. Zvučni zapis, sinhrono sa vizuelnim i materijalnim dokumentovanjem, predstavlja polazište ka kreativnom delanju koje je usmereno na konstruisanje novog „sada“ i „ovde“, u kojem je prepoznavanje i fosilizacija „postojećeg habitusa i životne sredine“ postavljena kao polazište. Postupak digitalizacije, editovanja i postprodukcije se angažuje kao proces mišljenja (ne samo vizuelnog) prostora koji je otvoren prema konfiguraciji novih perspektiva očuvanja i korišćenja postojećeg urbanog pejzaža.

Važno obeležje vašeg umetničkog projekta je interdisciplinarni pristup. Koje su sve discipline bile uključene u proces njegove realizacije i kako je izgledao njihov međusobni dijalog?

Istraživački i saznajni okvir projekta postavljen je sa premisom saradnje kao konstrukcije dijaloga različitih   oblasti  umetnosti kroz premrežavanje različitih medija. Saradnja se ostvaruje kroz razvoj multimedijalnog pristupa očuvanju industrijskog nasleđa. U projektu je interdisciplinarnost razvijana kroz discipline arhitekture, likovnosti materijalnih fragmenata, elektrotehniku zvuka i programiranje algoritama, kao i veštinu kreativnih postupaka audio-vizuelnog stvaralaštva. Ovako definisano polje umrežavanja znanja i veština ima za cilj da formira multidimenzionalnu zvučnu „sliku“ kojom bi se formirala otvorenija percepcija posmatrane lokacije, zgrade i samog prostora kao izlaganja slojevitosti i kompleksnosti zatečenog urbanog okruženja i industrijskog nasleđa.

Kakvu posebnu dimenziju interdisciplinarnost daje vašem radu?

Nasuprot ustaljenih metoda zvučnog mapiranja mesta, projekat razvija otvorenost interdisciplinarnog procesa traganja, eksperimentisanja i saznavanja in situ. Ovaj proces odvijao se kroz multimedijalni pristup istraživanju, u kojem se prepliću ekologija mesta, materijalnost fragmenata, karakter prostora i arhitektonske osobenosti. Prva faza projekta podrazumevala je prepoznavanje, istraživanje, mapiranje i lociranje specifičnih lokacija u okviru kompleksa elektrane, koje smo ozvučili mikrofonima. Druga faza obuhvatala je snimanje i premrežavanje lokaliteta sa zatečenim materijalnim fragmentima. Ishodište ove faze je kreiranje slojevitog integralnog zapisa materijalnog i zvučnog asamblaža, unutar koga  prostorno fragmentisani elementi dobijaju svoj zvučni kod.  Završna faza obuhvatala je obradu i postprodukciju snimljenih zvučnih zapisa koji se sinhrono transfomišu u doživljaj.

Ideja projekta je da se kroz saradnju sa vizuelnim umetnikom konfiguriše algoritam, koji kreira „špekulativne vizije“ zatečenih fragmenata kao polazište za kreiranje uvek novih zvučnih i vizuelnih pejzaža. Interdisciplinarnost je postavljena u središte kreativnog procesa, gde je razmena između vizuelnog umetnika, arhitekte i inženjera trebalo da stvori širu i dublju sliku kao „otisak“ jedne materijalne kulture u nestajanju.

Koliko se vaš proces rada razlikovao od klasičnih metoda arhitektonske analize ili zvučnog mapiranja? Da li ste se svesno trudili da razbijete postojeće metodološke granice?

Mapiranje zvuka u arhitekturi i građevini najčešće se koristi kako bi se izmerile i odredile akustičke osobine prostora. Cilj ovih merenja je da budu što preciznija i omoguće određivanje zvučnih parametara prostora, nakon čega se ti nalazi koriste da bi se napravili akustički modeli samog prostora ili da bi se on vizuelno predstavio kroz heat-mape ili druge metode vizualizacije. 

Za razliku od toga, mi smo želeli da dočaramo osećaj bivanja u samom prostoru, njegov odnos sa okruženjem, tj. preplitanje spoljašnjih i unutrašnjih zvučnih slika i dešavanja. Pošto je cilj od starta bio drugačiji, sama metodologija je bila bliža field recording praksama nego onim korišćenim u arhitekturi. 

Vaš projekat deluje kao pokušaj da se stvori neka vrsta „zvučne slike“ prostora. Možete li opisati šta ta „slika“ podrazumeva i kako je oblikovana?

Sama zvučna slika pokušala je da „uhvati“ sadejstvo objekta sa okolinom, i istovremeno superponira unutrašnja i spoljašnja zbivanja. Pokušali smo da kroz višemesečni raspon, u zavisnosti od doba godine, pa i dana, uhvatimo dešavanja i specifičnosti zgrade. Snimci zvuka su bili uvek postavljeni u četiri tačke unutar samog prostora. Na kraju se postavilo pitanje kako iskoristiti desetine sati materijala koje su nastale u ovom procesu, pa je odlučeno da se poslužimo delovima strukture objekta i iskoristimo ih kao matricu na osnovu koje ćemo transponovati i izložiti zvučni zapis.

Vaš pristup industrijskom nasleđu ne oslanja se na nostalgiju, već na aktivno osluškivanje i transformaciju. Šta za vas znači „očuvati“ industrijsko nasleđe u 21. veku?

Cilj našeg pristupa je da se polje kulture dominantno vizuelnog opažanja usmeri prema otvorenijim interdisciplinarnim saznajno-kreativnim postupcima u kojima je audio-zapis istovremeno i dokument i izvor za kreiranje polja imaginacije i kritičke interpretacije. Projektovana otvorenost prema saznajnom procesu želi da razvije neočekivne i vizuelno apstraktnije postupke formiranja znanja o specifičnostima industrijskog nasleđa i njegovoj neodvojivosti od prirodnog okruženja, uvažavajući ljudsko i ne-ljudsko bitisanje u urbanom prostoru.

Kako zamišljate budućnost ovakvih prostora, poput termoelektrane „Snaga i svetlost“, i kako vaš rad može doprineti njihovoj reimaginaciji i reinterpretaciji?

Imanentna karakteristika budućnosti kao vremenske kategorije je neizvesnost, ova neizvesnost je istovremeno i najzanimljivija jer je deo naše sadašnjosti. Naš projekat želi da ukaže na značaj prisutnog i kapacitet zapisa da sadašnjost rezonira i projektuje u buduće vreme. Rezonovanje je sredstvo da se od zatečenih konstelacija i artefaktata stvori dokument kako bi se od dokumenta kreiralo polje imaginacije. Projekat želi da istakne značaj zvučne imaginacije materijalnosti prostora kao presudnog svojstva u kome se ispoljava sva kompleksnost našeg sveta.

Otisak „Snaga i svetlost“ jedan je od deset odabranih radova na regionalnom art+science konkursu u okviru međunarodnog FASIH projekta (Future Art Science Industrial Heritage), posvećenog revitalizaciji i očuvanju industrijskog nasleđa. FASIH izložba biće otvorena za publiku na tri lokacije – 22. maja u Beogradu (Muzej nauke i tehnike) i Trbovlju (Delavski dom), i 10. juna u Rijeci (Vjećnica Akademije primijenjenih umjetnosti).