O projektu
Beograd (Srbija), Rijeka (Hrvatska) i Trbovlje (Slovenija) sa svojom raznolikošću ekonomskih, kulturnih i naučnih slojeva, predstavljaju okosnicu savremene priče o industrijskom nasleđu regiona. Kroz jezik umetnosti, a u sprezi sa naučnim istraživanjima i novim medijima i tehnologijama, FASIH projekat nastoji da, uz korišćenje inovativnih digitalnih alata, poveže savremene modele revalorizacije i revitalizacije industrijskog nasleđa ova tri grada sa temama održivosti, zaštite životne sredine i ubrzanog tehnološkog razvoja.
FASIH projekat ima za cilj promociju vrednosti kulturnog, naučnog i industrijskog nasleđa, značajnog za nove generacije korisnika kulturno-umetničkih sadržaja, ali i za savremenike doba u kojem su nastajali industrijski kompleksi i sa njima povezani kulturološki, sociološki, privredni i demografski tokovi.
U periodu 2023–2025. godine, šest partnerskih organizacija iz triju zemalja regiona sarađivaće u interdisciplinarnom umetničko-naučnom istraživanju industrijskog i kulturnog nasleđa kroz otkrivanje, istraživanje i vrednovanje onih arhitektonskih dostignuća i nematerijalnih procesa koji su obeležili modernu istoriju pomenuta tri grada.
„Projekat je usmeren na industrijsko nasleđe kao jedan od važnih segmenata naučnih, tehnoloških i društvenih odnosa, ali i kao simbol modernizma i napretka. U interdisciplinarnom kontekstu omeđenom geografski na našu regiju, a hronološki na period kasnog 19. i prve polovine 20. veka, partneri na projektu će pokušati da razviju jedinstvenu metodologiju usmerenu na transponovanje industrijskog nasleđa, i otkrivanje i prikazivanje prikrivenih, zatomljenih ili zagubljenih slojeva i sadržaja“, Dobrivoje Lale Erić, koordinator projekta u Centru za promociju nauke.
Za najnovije vesti i više informacija pratite FASIH stranicu i društvene mreže CPN-a.
Kontakt: Dobrivoje Lale Erić – dleric@cpn.rs
Aktivnosti
Tokom dve i po godine trajanja projekta, ova regionalna saradnja će iznedriti:
- Sopstvenu metodologiju za istraživanje industrijskog nasleđa.
- Dva izveštaja – jedan o stanju industrijskog nasleđa u tri grada, i drugi o nauci i održivosti.
- Treninge i radionice – jedan trening za partnere projekta, a zatim će svaki od partnera organizovati po dva lokalna treninga u svom gradu.
- Devet interdisciplinarnih produkcija – po dve koje organizuju CPN, DDT, APURI, MNT-a i jednu zajedničku od strane UNIRI-ja i NHMR-ja.
- Tri izložbe – po jednu u svakom od gradova, a tokom prve polovine 2025. godine.
- Katalog sadržaja izložbi i produkcija.
- Veliku završnu konferenciju u Rijeci sredinom 2025. godine.
U ovoj sekciji možete preuzeti FASIH sadržaj klikom na naziv materijala. Prvi materijali za preuzimanje biće dostupni u julu 2023.
Industrijsko nasleđe regiona
Beograd – Termoelektrana „Snaga i svetlost“
Kompleks termoelektrane Snaga i svetlost izgrađen je između 1930. i 1932. godine na desnoj obali reke Dunav. Lokacija je izabrana prvenstveno zbog velike količine vode neophodne za proces hlađenja i mogućnosti transporta uglja vodom. Njena izgradnja poverena je švajcarskom društvu za elektrifikaciju i saobraćaj iz Bazela, koje je 1929. godine dobilo koncesiju za snabdevanje Beograda električnom energijom na period od 25 godina. U vreme izgradnje bila je najveća zgrada ove vrste u Beogradu. Arhitektura objekta, kao i čitavog kompleksa, odražava modernističke koncepte, aktuelne u evropskoj građevinskoj praksi međuratnog perioda. Izgradnjom elektrane i lake elektrane prvi put je puštena u upotrebu niskonaponska distributivna mreža za napajanje naizmeničnom strujom. Kao najveći objekat te vrste u Beogradu između dva svetska rata, imao je presudnu ulogu za formiranje elektroenergetskog sistema grada i doprineo je njegovom značajnom unapređenju. Zbog svojih kulturno-istorijskih i arhitektonsko-urbanističkih vrednosti zauzima značajno mesto u privrednoj, tehničkoj, društvenoj i arhitektonskoj prošlosti Beograda.
Rijeka – Tvornica papira „Hartera“
Industrijska baština Rijeke najveća je ostavština razdoblja Habsburške monarhije i Austro-Ugarske, čiji je Rijeka sastavni dio bila od 1868. Do 1918. Tvornica papira Hartera predmet je istraživanja i umjetničke interpretacije u okviru projekta FASIH zbog svog arhitektonskog, tehničkog, znanstvenog, ali i masovnog proizvodnog doprinosa u vrijeme funkcioniranja. Djelovanje i proizvodno funkcioniranje Hartere trajalo je u kontinuitetu od 1821. do 2005. kada odlazi u stečaj. Današnje stanje Tvornice papira Hartera izrazito je loše: riječki primjer industrijske baštine, dakle, u središte istraživanja stavlja primjer industrijske arhitektonske točke kojoj je potrebna hitna intervencija. Tehničko-znanstvena dostignuća kompleksa su višestruka, od pogona na vodeni mlin do sustava akvadukta za sprječavanje poplava. Kompleks se širi i nadograđuje kroz vrijeme, što ujedno pretpostavlja i potencijalu obradu više zasebnih hala kao pojedinačnih arhitektonskih ostvarenja s adekvatnom povjesničarsko-umjetničkom evaluacijom i valorizacijom. Kompleks je smješten u kanjonu, uz rijeku Rječinu egzistirajući unutar prirodnog okruženja, što je područje istraživanja Prirodoslovnog muzeja.
Trbovlje – Termoelektrana
Zbog rudnika je struja u Trbovlje stigla mnogo ranije nego u slično velikim ili čak i većim gradovima. Višak energije rudarske elektrane, koja se prvobitno nalazila u samoj trboveljskoj kotlini, rano je iskorišćen za osvetljenje puteva, tako da je Trbovlje bilo osvetljeno strujom čak i pre Ljubljane. Kasnije je uz Savu, pored nove rudničke separacije, izgrađena veća elektrana, a sedamdesetih godina
prošlog veka još moćniji novi blok, nazvan TET2. U početku je imao dimnjak od svega 70 metara, koji nije bio u stanju da ukloni dim i čađ iz doline, pa je zamenjen novim dimnjakom visokim 360 metara, najvišom zgradom u Sloveniji i najvišim dimnjakom u Evropi. Dimnjak i danas stoji i predstavlja jedan od najmonumentalnijih spomenika industrijskog doba u regionu.
Partneri
Centar za promociju nauke u Beogradu je javna institucija, koju je 2010. godine osnovalo Ministarstvo nauke Srbije sa zadatkom da promoviše nauku i tehnologiju. CPN sprovodi programe i aktivnosti radeći sa istraživačkim i obrazovnim institucijama u Srbiji i širom sveta, a blisko sarađuje i sa republičkim ministarstvima, medijima i privatnim sektorom. Misija CPN-a je da premosti jaz između nauke i društva okupljajući sve relevantne aktere i širu javnost u procesu istraživanja i inovacija. CPN teži da integriše društvo u istraživačke procese, kako bi se ono, uz uvid u potrebe građana, što adekvatnije suočavalo sa društvenim izazovima.
Centar za promociju nauke je rukovodeća organizacija projekta FASIH, zadužena za sveobuhvatnu koordinaciju tokom dve i po godine trajanja projekta. Pored toga, Centar rukovodi i komunikacijom i diseminacijom, obezbeđujući vidljivost projektnih aktivnosti, metodologije i rezultata. Centar će takođe razviti dve art+science produkcije koje će biti prikazane u okviru završne FASIH izložbe.
Muzej nauke i tehnike (MNT) u Beogradu je republička ustanova kulture namenjena očuvanju tehničkih kulturnih dobara. Muzej prikuplja, istražuje, štiti i predstavlja javnosti naučnotehnička kulturna dobra, u cilju podizanja naučnotehničke kulture, popularizacije nauke i savremenih naučnih dostignuća. Razvojna strategija Muzeja nauke i tehnike u Beogradu, kao matične ustanove zaštite naučnotehničke baštine Srbije, zasniva se na modelu „muzej rasejan po zemlji“.
U okviru projekta FASIH, Muzej nauke i tehnike vodi Radni paket 2, koji se bavi istraživačkim delom projekta – pripremom teoretske osnove, projektne metodologije i orijentacije ka stvaranju obrazovnih modula. Muzej će se baviti istraživanjem postojećih materijala i studija o industrijskom nasleđu u tri grada, selekcijom objekata i sadržaja i njihovom kontekstualizacijom.
Zavod za kulturu Delavski dom Trbovlje (DDT) je glavna ustanova kulture u opštini Trbovlje, Slovenija. Jedna je od vodećih institucija u oblasti kulture novih medija u Sloveniji i redovno sarađuje sa umetnicima, naučnicima i institucijama širom sveta. Glavni događaj godine koji organizuje Zavod za kulturu Trbovlje je međunarodni festival kulture novih medija Speculum Artium, prvi put održan 2008. godine.
U okviru projekta FASIH, Delavski dom Trbovlje vodi Radni paket 3, koji se bavi pripremom metodologije edukativnih treninga i modula, baziranih na istraživanjima iz prethodne faze projekta. DDT priprema pilot-trening za sve partnere projekta i odabrane spoljne saradnike, kao i okvir za lokalne trening radionice u tri grada sa širim krugom stručnjaka i učesnika, baziran na kokreaciji i zajedničkim praksama umetnosti i nauke.
Akademija primijenjenih umjetnosti, Sveučilište Rijeka (APURI), umjetnička je i obrazovna institucija koja se bavi razvojem umetničkih veština u području primenjenih umetnosti, dizajna, likovne pedagogije i izvođačke umetnosti. Vodeći se visokim umjetničkim i stručnim načelima, studentima se osigurava kvalitetno obrazovanje za preuzimanje odgovornog, samostalnog, stručnog, kritičkog i samokritičnog delovanja u cilju opšteg napretka društvene zajednice.
U okviru FASIH projekta, Akademija primijenjenih umjetnosti vodi radni paket četiri, koji se bavi razvojem i produkcijom umetničkih dela (po četiri u Rijeci i Beogradu i dva u Trbovlju). APURI će se baviti upotrebom različitih tehnoloških rešenja (virtuelno i digitalno u sprezi sa fizičkim delima) za razvoj relevatnih umetničkih projekata na osnovu otvorenog poziva – selekcijom umetnika, razmenom i saradnjom između partnera.
Sveučilište u Rijeci (UNIRI), sa ukupno 16 fakulteta, predstavlja istraživački i naučno-obrazovni univerzitet sa odgovornošću za društveni i privredni razvoj zajednice, grada Rijeke i regije. Riječki univerzitet razvija sistem celoživotnog obrazovanja kojim nastoji da osigura brzu difuziju ideja i inovacija. Univerzitet je aktivan u osmišljavanju i realizaciji aktivnosti koje za cilj imaju popularizaciju nauke i učestvuje u brojnim manifestacijama koje građanima, prvenstveno deci i mladima, približava nauku, naučni rad i naučne metode.
U projektu FASIH, Sveučilište u Rijeci ima značajnu ulogu u istraživačkom delu u okviru Radnog paketa 2, istražujući naučne i ekološke aspekte industrijskog nasleđa. Pored toga, ostvariće jednu zajedničku umetničku produkciju sa partnerima. UNIRI će takođe biti domaćin organizator velikog završnog događaja projekta u Rijeci polovinom 2025. godine.
Prirodoslovni muzej Rijeka, (NHMR) je regionalni prirodnjački muzej, osnovan 1945. godine, čija je temeljna delatnost istraživanje, prikupljanje, sistematizovanje u zbirke i trajno čuvanje predmeta prirodne baštine šire regije. Muzej trenutno brine o više od 90.000 muzejskih predmeta, među kojima su i izuzetno vredni primerci sa prvi put opisanim novim vrstama fosila, biljaka i životinja. Muzej veliku pažnju poklanja radu s publikom i komunikaciji s javnošću, uz bogat edukativni program. Od 2014. godine, Muzej djeluje i u Kaštelu Zrinskih u Brodu na Kupi.
U okviru FASIH projekta, Prirodoslovni muzej Rijeka ima značajnu ulogu u istraživačkom delu u okviru radnog paketa dva, istražujući naučne i ekološke aspekte industrijskog nasleđa. Pored toga ostvariće i jednu zajedničku umetničku produkciju sa partnerima, a učestvovaće i u drugim aktivnostima projekta.
Podrška
Program Evropske unije Kreativna Evropa ulaže u aktivnosti koje razvijaju kulturnu raznolikost i odgovaraju potrebama i izazovima kulturnog i kreativnog sektora. Glavni ciljevi programa su da: štiti, konkurentnost i ekonomski potencijal kulturnog i kreativnog sektora, posebno audio-vizuelnog sektora. Novosti programa će doprineti oporavku ovih sektora, pojačavajući njihove napore da postanu inkluzivniji, digitalniji i održiviji za okruženje.
Ovaj projekat sufinansiran je od strane programa Kreativna Evropa Evropske unije, prema ugovoru o grantu broj 101100036. Gledišta i mišljenja iskazani na ovoj strani su stavovi autora i ne oslikavaju nužno stavove Evropske unije ili Evropske izvršne agencije za obrazovanje i kulturu (EACEA). Ni Evropska unija ni Evropska izvršna agencija za obrazovanje i kulturu (EACEA) ne mogu za njih biti odgovorni.